Een huis dat zelf weet wanneer het moet worden verwarmd, dat het licht dimt als de zon ondergaat en dat het koffiezetapparaat precies op tijd afgaat als de wekker rinkelt, klinkt als een technisch paradijs met ingebouwd energiebesparend effect.
Maar terwijl de ene enthousiast is over de efficiëntiewinst, rijst aan de andere kant steeds vaker de vraag of de smart home niet eerder een verkapte stroomverslinder is. Achter de chique buitenkant van sensoren, apps en wifi-boxen gaat een zeer complexe relatie tussen comfort en kilowattuur schuil. Hoog tijd om licht te werpen op deze digitale duisternis.
Intelligente technologie met slim verbruik – waar slimme systemen echt energie kunnen besparen
De mythe van het energiezuinige slimme huis komt niet uit de lucht vallen. Veel netwerkapparaten bieden inderdaad de mogelijkheid om het energieverbruik gericht te verlagen. Digitalisering en automatisering houden nergens halt. Zo spelen mensen tegenwoordig liever 777 casino spellen op internet dan dat ze naar een speelhal gaan, en ook thuis verandert de woning steeds meer in een bewoonbare pc. Vooral op gebieden waar puur handmatig gedrag tot nu toe weinig efficiënt was, zijn er duidelijke voordelen. Intelligente radiatorthermostaten zijn hiervan waarschijnlijk het beste voorbeeld. Ze detecteren de huidige kamertemperatuur, houden rekening met het tijdstip en de weersomstandigheden en passen zich aan terugkerende gebruiksgewoonten aan. Hierdoor hoeft er overdag niet continu verwarmd te worden als er toch niemand thuis is. In oudere gebouwen met slechte isolatie kan zo merkbaar energie worden bespaard, vooral als het gebruik onregelmatig is.
Ook op het gebied van verlichting speelt automatisering zijn troeven uit. Bewegingsmelders vervangen de klassieke lichtschakelaars in gangen, kelders of bijkeukens. LED-lampen die afhankelijk van het daglicht kunnen worden gedimd, verlagen het verbruik nog verder. Wie centrale bedieningselementen gebruikt om apparaten te groeperen, voorkomt dubbele verlichting of vergeten inschakeltijden. Het geheel wordt nog effectiever zodra meerdere systemen met elkaar communiceren.
Continu gebruik in de schaduw – hoe verbonden apparaten ongemerkt energie verbruiken
De keerzijde is echter dat elke winst aan comfort gepaard gaat met een bepaalde energiekost. Smart home-apparaten kennen namelijk geen vrije tijd. Zelfs als ze inactief lijken, staan ze in stand-by, zijn ze verbonden met het netwerk en wachten ze op instructies. Juist deze permanente bedrijfsklaarheid verbruikt stroom – en niet zo’n beetje ook. Een slim stopcontact verbruikt, afhankelijk van het model, tussen 0,5 en 1 watt. WLAN-hubs of bridges verbruiken 2 tot 3 watt. Nog meer stroom verbruiken apparaten zoals bewakingscamera’s, digitale deurbellen of spraakassistenten, die 24 uur per dag beeld- of audiogegevens verwerken.
Als je dit allemaal bij elkaar optelt, kom je uit op een aanzienlijke hoeveelheid energie. Een gemiddeld huishouden met ongeveer 15 apparaten in het netwerk verbruikt alleen al in stand-by ruim 150 kilowattuur. Afhankelijk van de elektriciteitsprijs leidt dit tot extra kosten in de tientallen euro’s per jaar. En dat gebeurt allemaal in stilte. De kleine digitale apparaten die continu stroom verbruiken, worden niet afzonderlijk op de elektriciteitsrekening vermeld. Tegelijkertijd is hun verbruik vaak niet nauwkeurig te volgen, omdat veel systemen ’s nachts synchroniseren, updates downloaden of gegevens naar de cloud verzenden.
Meer technologie, meer stroom? – Wanneer wordt de smart home duurder dan gedacht?
Niet elk slim apparaat heeft daadwerkelijk een zinvolle functie. Wie jaloezieën automatiseert, geurverspreiders in de badkamer via een app bedient of recepten uit de koelkast laat halen, investeert niet automatisch in meer efficiëntie. Met toenemende automatisering stijgt niet alleen het energieverbruik, maar ook het risico op het zogenaamde rebound-effect.
Zodra het gevoel ontstaat dat men toch al efficiënt bezig is, wordt technologie vaker gebruikt. Kamers die vroeger koud zouden zijn gebleven, worden plotseling verwarmd omdat de bediening dat comfortabel mogelijk maakt. In het ergste geval heft het extra comfort het besparingseffect weer op.
Veel moderne systemen maken bovendien gebruik van een cloudverbinding. Spraakassistenten, slimme beveiligingstechnologie of verbonden huishoudelijke apparaten sturen continu gegevens naar externe servers.
Ook al loopt deze infrastructuur niet via de eigen elektriciteitsmeter, ze blijft een reëel onderdeel van het totale verbruik. En ook hier ontstaan nieuwe afhankelijkheden. Zonder een stabiele internetverbinding werken veel apparaten namelijk helemaal niet of slechts beperkt.
Tussen verplichting en keuze – welke rol spelen wetten en beslissingen van fabrikanten?
Op wettelijk niveau zijn er wel degelijk regels die het stand-byverbruik beperken. In de EU mogen veel apparaten niet meer dan 0,5 of 1 watt verbruiken in de stand-by-modus. Dat klinkt goed, maar in de praktijk blijft het vaak bij mooie woorden. Zodra apparaten als netwerkcomponent worden beschouwd, mogen ze namelijk meer energie verbruiken. Fabrikanten maken slim gebruik van deze speelruimte.
Bovendien zijn veel energiebesparende functies weliswaar technisch aanwezig, maar niet standaard ingesteld. Zonder gerichte instellingen blijft het besparingspotentieel onbenut. Ook de transparantie laat te wensen over. Vaak ontbreken concrete gegevens over het energieverbruik bij dagelijks gebruik, terwijl marketingclaims over efficiëntie een vertekend beeld geven.
Samen stroom besparen – waarom integratie in het netwerk het verschil maakt
Het ware potentieel van intelligente systemen komt pas tot uiting wanneer ze niet alleen tot het huishouden beperkt blijven, maar ook samenwerken met het elektriciteitsnet. Intelligente meters maken een minutieus verbruiksmeting mogelijk en kunnen worden gecombineerd met variabele stroomtarieven.
Wie dus de wasmachine of vaatwasser laat draaien wanneer de elektriciteit goedkoop is en het net minder belast is, bespaart niet alleen geld, maar draagt ook bij aan de stabiliteit van het net.
Dit is bijzonder effectief wanneer men over een eigen fotovoltaïsche installatie beschikt. Slimme systemen kunnen de opgewekte elektriciteit direct in het huishouden verbruiken. Het eigen verbruik kan gericht worden verhoogd door energie-intensieve apparaten alleen te laten werken wanneer de zon schijnt. Een uitgekiend energiebeheer verdeelt de stroom waar hij nodig is en slaat overschotten op een zinvolle manier op.
Tussen wens en werkelijkheid – wanneer is een smart home echt rendabel?
Uiteindelijk blijft de vraag of een smart home de moeite waard is of niet. Het eerlijke antwoord: dat hangt ervan af. Wie hier en daar optimaliseert en bijvoorbeeld zonnepanelen gebruikt, bespaart vaak aanzienlijk. Afzonderlijke systemen zoals intelligente verwarmingsregelaars of intelligente verlichtingsoplossingen verdienen zich binnen enkele jaren terug, zowel op de elektriciteitsrekening als in wooncomfort. Uiteindelijk is echter het gebruiksgedrag doorslaggevend. Wie zijn systemen kent, de instellingen optimaliseert en het verbruik in de gaten houdt, kan met slimme apparaten echt energie besparen.
Daniel Zechut
Author.